Perfoterapia ™SM – leczenie przez performance
Skoro performance art jest najbardziej intermedialną dziedziną sztuki, perfoterapia jest najbardziej uniwersalną metodą arteterapii.
Performance art jest najbardziej niezależną i pojemną dyscypliną artystyczną, wymykającą się zdefiniowaniu, instytucjonalizacji, zawłaszczeniu i mającą nieskończenie wiele odmian. Performance natomiast to nowy paradygmat poznawczy redefiniujący nasze status quo. Można mówić o podziale performance na dwa rodzaje: kulturowy (postęp materialny) i artystyczny (proces duchowy)- w tym dwa kierunki artystyczne: klasyczny i awangardowy, gdzie pierwszy będzie obejmował spektakle teatralne, koncerty muzyczne, czy pokazy taneczne a drugi sztukę performance art.
O wadze fenomenu performance świadczy powstanie performatyki – badań „nad wszelkimi rodzajami przedstawień, jak i ich kulturowo zmiennymi ramami” (http://www.performatyka.polonistyka.uj.edu.pl/katedra/kim-jestesmy).
W tak zarysowanym kontekście terapia przez performance będzie terapią przez przedstawienia, zarówno doświadczane jak i tworzone. Perfoterapia jest więc poszerzeniem technik dramowych, a dramaterapia jest jedną z odmian jej klasycznego kierunku artystycznego.
Pierwszy raz termin PERFOTERAPIA został użyty podczas XIX Międzynarodowego Festiwalu Sztuki INTERAKCJE, 11.05.2017 roku w Ośrodku Działań Artystycznych ODA w Piotrkowie Trybunalskim
Wówczas też została po raz pierwszy przedstawiona idea Perfoterapii.
Kolejna prezentacja odbyła się na XVI Konferencji Szkoleniowej PIKTOGRAMY na Wydziale Zarządzania i Ekonomii Usług Uniwersytetu Szczecińskiego 30.09.2017 roku.
Istotą perfoterapii jest przedstawianie świata w celu jego oswojenia. Pomaga w tym zmienność formy i niezmienność istoty performansu. Moim zdaniem perfoterapia jest to gatunek arteterapii oparty na wykonywaniu określonych czynności w celu korygowania lub kompensowania zdolności poznawczych. Integracyjna w interakcji, mistyczna w kontemplacji, warsztatowa w pracy.. Jest wieloraka i sama siebie przekracza więc nie daje się domknąć definicją. Na pewno może mieć charakter dialogowy, warsztatowy i pokazowy. W pierwszym wypadku polega na interakcji, w drugim na prowadzeniu pacjenta, a w trzecim na jego inspirowaniu i prowokowaniu. Zgodnie z moją intuicją, a częściowo też praktyką (Przykłady na stronie pracodawcy i Stowarzyszenia A TO MY), bardziej konkretnie można mówić o:
- perfoterapii w obszarze dokumetacji psocesu terapii
- perfoterapii jako influencji czyli zmianie rozkładu napięć psychicznych poprzez interakcję
- perfoterapii w aktach symbolicznych, czyli działaniach mistycznych służących do transmutacji
- perfoterapii globalnej w kontekście manifestów i przejawów sztuki owocujących znakami czasu
- perfoterapii metasensorycznej za sprawą jej nacisku na „obecność”, „uważność”, „zmysłowość”, „autentyczność” i inne cechy jakościowe, bliskie filozofii zen
- perfoterapii motywacyjnej w świetle jej plastycznej formy, którą można formować wg dowolnego klucza zależnie od celu
- perfoterapii jako terapii przestrzenią, gdzie poszerzanie świadomości otoczenia i jego ekwiwalentów stanowi poprawienie zdolności poznawczych
- perfoterapii wykonawczej za sprawą czynnika kreatywnego. Z uwagi na bogactwo perfonemów (jako jednostek zachowań) i pernoumenów (jako motywacji je łączących w sekwencje znaczeniowe) można mówić o praktycznym zastosowaniu perfoterapii do rozwijania zdolności wykonawczych, tj. np. budowanie karmnika dla ptaków jako proces terapeutyczny
..i innych
Są to jak widać intuicje wprowadzające określone rozróżnienia do oficjalnych form i metod terapii, z których można wyprowadzić wspólny wniosek, że
celem perfoterapii jest wydajna zmiana poprzez uwrażliwienie.
Praktyczne rezultaty takiej pracy to repetycja zachowań, łatwość przyswajania treści, polepszenie motoryki dużej i małej, zwiększona tolerancja na zmienność świata i wiele innych. Z osobistych doświadczeń natomiast: zmiany nawyków, zrzucanie blokad, rozładowanie napięć, oczyszczenie z szumu informacyjnego, wyleczenie z nałogu i wiele wiele innych…
Temat jest otwarty a w KOMENARZACH zamieszczane są kolejne odniesienia do jego przykładów w świecie. Tam również jest najlepsze miejsce na dialog w formie komentarza.
© Oskar Chmioła
PRAKTYKA
perfoterapia może być też nazywana psiformance (Ψformance) i służyć zmienianiu świata lub autoterapii,
jednak w czystej postaci perfoterapia jest to
terapia osób z zaburzeniami.
RODZAJE ZABURZEŃ
autor wypowiada się na temat pracy z osobami dotkniętymi tylko zaznaczonymi rodzajami zaburzeń- pogrubione linijki.
„Nie sposób przedstawić wszystkich zaburzeń rozwoju związanych z niepełnosprawnością intelektualną. Warto jednak zwrócić uwagę na podstawowe ich grupy oraz kilka przykładowych jednostek:
1.Zaburzenia warunkowane genetycznie:
◾Zespół Downa
◾Zespół Angelmana
◾Zespół Jacobsena
◾Zespół kociego krzyku – Cri du Chat
◾Zespół Pataua
◾Zespół łamliwego chromosomu X
◾Stwardnienie guzowate
2.Całościowe zaburzenia rozwoju:
◾Autyzm
◾Zespół Retta
◾Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne
◾Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi
3.Zaburzenia neurologiczne:
◾Padaczki
◾Mózgowe porażenie dziecięce
◾Wady wrodzone mózgu
◾Stany po urazach czaszkowo-mózgowych
◾Stany po infekcyjnych chorobach centralnego układy nerwowego
◾Brak zakrętów kory mózgu
◾Wady wrodzone rdzenia kręgowego
4.Stany po infekcjach okresu prenatalnego:
◾Embrionopatia poróżyczkowa
◾Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii
◾Objawowa toksoplazmoza wrodzona
5.Choroby metaboliczne:
◾Fenyloketonuria
◾Galaktozemia
◾Mukopolisacharydoza
◾Choroba Niemanna-Picka
◾Zespół Taya-Sachsa
6.Inne:
◾Fetal Alcohol Syndrome (alkoholowy zespół płodowy)
◾Zaniedbania środowiskowe.”
źródło:
https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Niepe%C5%82nosprawno%C5%9B%C4%87_intelektualna
PRZYKŁADY METOD I FORM TERAPII
zdaniem autora perfoterapia to rodzaj terapii, w której terapeuta buduje atmosferę porozumienia, poprzez animowanie sytuacji dialogu metawerbalnego. Poniżej perfoterapia obok innych metod terapii, z którymi autor miał możliwość się zetknąć (jako asystent, pomoc nauczyciela, obserwator, słuchacz, a w wypadku metod artterapeutycznych inicjator/specjalista):
Rehabilitacja ruchowa
Metoda integracji sensorycznej
Metoda integracji odruchów posturalnych i dynamicznych oraz
ustno-twarzowych według S.Masgutowej
Terapia tekstów melodycznych Marii Podeszewskiej-Mateńko
Metoda ruchu rozwijajacego W. Sherborne
Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne
Terapia logopedyczna
Metoda Marii i Christophera Knillów
Poranny krąg – stymulacja polisensoryczna według pór roku
Chromoterapia
Metoda Marii Montessori
Biblioterapia
Niedyrektywna terapia zabawowa
Sensoplastyka
Plastykoterapia
Perfoterapia
Dramaterapia
Muzykoterapia
Dogoterapia
Terapia widzenia
Trening umiejętności społecznych.
Terapia ręki
…
TEORIA
Podczas kilku lat studiów nad zagadnieniem, rozmyślań i półtorarocznej praktyki autor wyróżnił podstawowe cechy, które jego zdaniem uzasadniają wyróżnienie perfoterapii jako nowej metody terapeutycznej (autor nie twierdzi, że ją stworzył, a jedynie pomaga nazwać i rozwijać- równolegle do działalności innych osób). Oto wspomniane cechy (jednocześnie cele) główne perfoterapii:
Integracja uniwersalna
Influencja interakcyjna
Procesualność transgresyjna
Perfonemy
Dodatkowo można mówić o pewnych walorach terapeutycznych samej czynności oglądania performance’u oraz o transgresji symbolicznej przez interakcję (z tą ostatnią autor zetknął się w Symbolatorium Stowarzyszenia Sztuki Eksperymentalnej INTERIOR- przykład – oraz w literaturze, m.in. książkach C.G.Junga). Potencjał terapeutyczny można dostrzec również w samej analizie wypowiedzi performatywnych przeprowadzonej przez Johna Langshawa Austina. Taki wymiar dramaterapii i perfoterapii autor nazywa psiformance. W swoich działaniach nie związanych z terapią osób z zaburzeniami autor stosuje różne techniki psiformance.
INTEGRACJA CZASOPRZESTRZENNA
integracja czasoprzestrzenna – obejmuje zarówno procesy odbierania i przetwarzania przez układ nerwowy informacji ze wszystkich zmysłów (z ciała i środowiska) jak i rozpoznawania, przeżywania i rozumienia zachodzących zdarzeń w czasie i przestrzeni pozwalające na efektywne wykorzystanie ich np. podczas nauki, zabawy, czynności dnia codziennego, w funkcjonowaniu społecznym.
Integracja totalna może być rozwijana przez zespół działań terapeutycznych mających na celu poprawę sposobu przetwarzania i organizowania przez mózg dostarczanych wrażeń sensorycznych i emocjonalnych tak by mogły być wykorzystane w działaniu, służących do wykonania określonej czynności. Integracja totalna łączy w sobie integrację sensoryczną z terapią perfonemami. Jest poszerzeniem terapii integracji sensorycznej o terapię integracji emotywnej.
INFLUENCJA INTERAKCYJNA
Influencja interakcyjna – działania usprawniające interakcję społeczną poprzez tworzenie sytuacji o kreatywnym charakterze. Czynnikiem warunkującym interakcję jest ciekawość niecodzienną sytuacją stworzoną najczęściej w miejscu codziennej pracy lub w domu. Pod wpływem tego i podobnych czynników dochodzi do influencji, czyli zmiany rozkładu napięć sensorycznych i emotywnych u osób, na które te czynniki oddziałują.
W tym kontekście perfoterapia może być stosowana w leczeniu zaburzeń społecznych i odznacza się bogactwem odmian.
PROCESUALNOŚĆ TRANSGRESYJNA
Procesualność transgresyjna- proces postępowania terapeutycznego, który nieustannie ulega dalszym przekształceniom w „coś jeszcze”.
Autorzy opracowań metodycznych dotyczących prowadzenia zajęć terapii pedagogicznej najczęściej wyróżniają dwa etapy pracy
- Etap wstępny ( przygotowawczy ),
- Etap reedukacji właściwej.
Transgresyjny proces terapeutyczny pozwala na płynne przechodzenie tych dwóch etapów naprzemiennie w ramach jednego tematu operacyjnego. W ten sposób można pracować nad kolejnym zaburzeniem po zakończeniu pracy nad poprzednim przy zachowaniu znanych już pacjentowi wzorców i oswojonych kategorii tematycznych.
Pozwala to na całościowe planowanie pracy, dopracowywanie i kierunkowanie terapii zależnie od danej sytuacji psychologicznej beneficjenta. Ponadto sprzyja relaksowi i budowaniu zaufania klienta oraz jego pojętności. P.T. może kończyć się dodatkowo konkretnym śladem materialnym a nawet zespołem tych śladów, co dodatkowo sprzyja rozwojowi jednostki.
PERFONEMY
Perfonen- najmniejsza jednostka zachowań i „zachowywania się” rozróżnialna dla użytkowników danej Kultury.
Można mówić o różnych definicjach tego pojęcia, za względu na obszary jego występowania:
◾mentalistyczna – perfonem to „psychologiczny wzorzec” ruchu, który działający stara się odtworzyć;
◾fizyczna – perfonem to zbiór ruchów spełniających pewne warunki dystrybucji i podobieństwa;
◾funkcjonalna – perfonem to najmniejsza jednostka działania zdolna do różnicowania znaczenia (jego postać szczegółowa może być sama tego znaczenia pozbawiona).
Do sformułowania definicji posłużyła definicja pojęcia fonem , którą autor tylko delikatnie przekształcił.
ŹRÓDŁA
Autor zdaje sobie sprawę z faktu, że performance art, performing arts oraz performatyka stanowią bogatą inspirację o charakterze terapeutycznym. Ponadto używa on konkretnych pojęć terapeutycznych
SŁOWNICZEK
Poniżej znajduje się kilka pojęć, które wg. autora zasługują na szczególną uwagę w kontekście perfoterapii. Definicje pochodzą bezpośrednio ze strony www.poradnia-brzeg.edu.pl gdzie można znaleźć również inne terminy.
AAC – komunikacja alternatywna i wspomagająca, w oryginale: Augmentative and Alternative Comunication AAC, systemy znaków graficznych umożliwiające lub ułatwiające porozumiewanie się (w przypadku omawianych działań, głównie System AAC PIC piktogramy – system symboli obrazkowych wyobrażających konkretne reprezentacje znaczeniowe) porozumiewanie się
(w przypadku omawianych działań, głównie System PIC – system symboli obrazkowych wyobrażających konkretne reprezentacje znaczeniowe)
Analiza i synteza (wzrokowa lub słuchowa) – procesy dokonujące się na poziomie mózgowym obejmujące rozkładanie na części i scalanie materiału wzrokowego (obrazki, wyrazy) lub słuchowego (dźwięki, zdania, słowa) w celu budowania całości obrazu/słowa.
Dyspraksja ruchowa (rozwojowa) – obniżona zdolność do zaplanowania i wykonania nowych, celowych zadań ruchowych w nieznanych sytuacjach.
Praksja – zdolność planowania ruchu, umiejętność wyobrażania sobie, co i w jaki sposób należy zrobić, aby poprawnie wykonać nowe dla siebie zadanie,
Integracja sensoryczna – proces odbierania i przetwarzania przez układ nerwowy informacji ze wszystkich zmysłów (z ciała i środowiska) pozwalający na efektywne wykorzystanie ich np. podczas nauki, zabawy, czynności dnia codziennego, funkcjonowaniu społecznym.
Terapia integracji sensorycznej – zespół działań terapeutycznych (zwykle aktywności ruchowej całego ciała) mających na celu poprawę sposobu przetwarzania i organizowania przez mózg dostarczanych wrażeń sensorycznych, tak by mogły być wykorzystane w działaniu, służących do wykonania określonej czynności, wykonania pozycji ciała, jeśli występują zaburzenia w odbiorze i integracji bodźców zmysłowych to wysterują dysfunkcje w rozwoju poznawczym, motorycznym i zachowaniu.
Komunikacja wspomagająca (przekaz wspomagany)- dla wielu dzieci i dorosłych z poważnymi zaburzeniami mowy i języka, służy jako „głos” umożliwiający kontakt z innymi ludźmi oraz uczestniczenie w życiu codziennym (np:
Systemy manualne (gesty) – służą lepszemu zapamiętywaniu uczonego symbolu, kojarzeniu konstrukcji zdaniowych. Zważywszy, że centra nadawania mowy oraz ruchów dłoni i palców znajdują się w sąsiadujących ze sobą częściach kory mózgowej, gesty wspomagają także naukę artykulacji.
Symbole jednoznaczne – są konkretną reprezentacją komunikatu werbalnego (przedmioty codziennego użytku, zabawki, ubrania, z którymi dziecko ma kontakt). Wybranym przedmiotom nadajemy określone znaczenie komunikacyjne, (np. buty mogą symbolizować wyjście na spacer, talerz może być konkretną reprezentacją czynności jedzenia itp.). Systemy dotykowe mają swoje zastosowanie w pracy z dziećmi z upośledzeniem umysłowym.
Systemy graficzne: fotografie, obrazki, PIC piktogramy, symbole PCS oraz symbole Blissa. Dobór systemu uzależniony jest od stopnia rozumienia symboliki graficznej przyszłego użytkownika. piktogramy wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania
– umożliwiają językowe uczestnictwo dzieci w życiu codziennym i kontaktach z najbliższymi,
– są sposobem nauki rozumienia języka dla dzieci o zakłóconym przetwarzaniu słuchowym,
– ułatwiają rozwój symbolizacji i przyswajania pojęć, przez co istotnie poprawiają rozwój
– pozwalają uczynić język konkretnym i używać wielokanałowego przekazu, co ma szczególne znaczenie dla dzieci z upośledzeniem umysłowym,
– redukują frustrację i problemy z zachowaniem dziecka, będące następstwem bycia niezrozumiałym.
Motoryka duża – sprawność ruchowa całego ciała (w tym np. zdolność utrzymywania równowagi ciała, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania, skakania, jeżdżenia na takich pojazdach jak np. hulajnoga, rower).
Motoryka mała (motoryka rąk) – sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji , czynności niezbędne są podczas samoobsługi, rysowania, pisania.
Propriocepcja – wrażenia z mięśni i stawów (ścięgna, więzadła), które po dotarciu do mózgu umożliwiają orientację w aktualnym położeniu poszczególnych części ciała, informują o wykonywanych ruchach
Rehabilitacja funkcjonalna – usprawnianie poprzez funkcje, a więc wykonywanie czynności związanych z codziennym życiem i samoobsługą.
Stereotypia – ciągłe powtarzanie bezcelowych lub rytualnych ruchów, postaw ciała, wypowiedzi występujące u osób niepełnosprawnych intelektualnie, z zaburzeniami ze spektrum autystycznego, dyskinezami późnymi, stereotypowym zaburzeniem ruchowym, a także z innymi zaburzeniami. Stereotypią może być wykonywanie prostych ruchów, takich jak kołysanie ciałem, a także złożonych, jak na przykład naprzemienne krzyżowanie nóg, a także wykonywanie ruchów marszowych w miejscu.
Układ przedsionkowy (westybularny) – nazywany zmysłem równowagi, zlokalizowany w uchu wewnętrznym, odpowiada za odbieranie wrażeń związanych z ruchem, równowagą i ogólną koordynacją ruchową, system sensoryczny reagujący na ruchy głowy względem ciała oraz pozycji w stosunku do grawitacji.
Zaburzenia rozwojowe – zaburzenie charakteryzujące się poważnym zniekształceniem funkcjonowania intelektualnego (tj. głębszego stopnia odchylenia od norm rozwojowych), emocjonalnego, społecznego i ruchowego; przykładowe zaburzenia rozwojowe, upośledzenie umysłowe, autyzm, niedostosowanie społeczne, zaburzenia zachowania. Z tytułu zaburzeń rozwojowych uczniowie otrzymują orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego celem specjalnej organizacji nauki w zakresie treści, metod i warunków pracy.
Zdolności wzrokowo-przestrzenne – zdolności oparte o umiejętności wytworzenia w umyśle reprezentacji umysłowej przedmiotu i dokonywania na wytworzonym modelu przekształceń przestrzennych, a także rozumienia relacji „ część-całość” spostrzeganego wzoru graficznego.
HIPERŁĄCZA
autor poszukuje wszelkich informacji na temat perfoterapii i pochodnych. Każde hiperłącze do #perfoterapia zamieszczać będzie w tym miejscu.
za Anną Kalwaytys:
Peter A. Levine
Psychoterapia Gestalt
Ismeta
Tamalpa
Marzena Barszcz
za Łukaszem Trusewiczem:
Cai Qing (Sonnenberg)
Pochodzący z Chin artysta wizualny, performer, kurator i wykładowca.
Od 1987 r. mieszkał i pracował jako artysta niezależny w Niemczech, a następnie również jako dyrektor artystyczny galerii w Nowym Jorku. Prowadził wizytujące pracownie na różnych Akademiach Sztuk Pięknych w Chinach. W 2007 roku przeniósł się do Singapuru gdzie prowadził zajęcia w NTU School of Art, Design and Media. W swoich działaniach artysta skupia się na sytuacjach społecznych osób pochodzących z różnych środowisk, traktując performans jako narzędzie komunikacji z odbiorcą. Bardzo ważną rolę w jego działaniach odgrywa interakcja z publicznością. Artysta jest również autorem wydanej w postaci książki pracy doktorskiej na temat potencjału interakcji sztuki performance w psychoterapii. W publikacji pojawiają się wypowiedzi wielu międzynarodowych artystów między innymi Mariny Abramović, Borisa Nieslonego czy też Zygmunta Piotrowskiego. Brał udział w licznych prezentacjach i festiwalach jak m.in.: Future of Imagination 5, Documenta XII w Kassel, Open Art Festiwal w Pekinie i Szanghaju czy też Festiwalach EPAF i Performance Platform w Polsce. Źródło: galeriaraczej.wordpress.com
© Oskar Chmioła